1. Açık Rıza Kavramı
KVKK’nın üçüncü maddesinde düzenlenen açık rıza kavramı, belirli bir konuya ilişkin, bilgilendirilmeye dayanan özgür iradeyle yapılan rıza açıklaması olarak tanımlanmıştır. Bu madde, dayanağını Anayasa’nın 20’nci maddesinden almaktadır. Maddede, kişisel verilerin işlenebilmesi için iki temel unsurun varlığı gerekli görülmüştür. Buna göre kişisel veriler, yalnızca kanunda öngörülen hallerde ya da kişinin açık rızasının varlığı halinde işlenebilecektir.
Buradan hareketle veri işlemenin, KVKK mevzuat hükümleri haricinde verileri işlenecek kişilerin açık rızasına dayandırıldığı ve bu hususun Anayasa ile güvence altına alındığı ifade edilebilir. Ancak burada kanunda öngörülen veri işleme nedenleri ile açık rızanın bir arada olması gerekli görülmemiş; kanunda öngörülen sebeplerin yokluğu halinde açık rızanın varlığı gerekli görülmüştür.
2. Açık Rızanın Unsurları Nelerdir?
KVKK madde 3’te yapılan açık rıza tanımı ile aynı zamanda açık rızanın unsurlarına da temas edilmiştir. Buna göre açık rızanın;
- Belirli bir konuya ilişkin olması
- Rızanın bilgilendirmeye dayanması
- Özgür iradeyle açıklanması
Unsurlarını taşıması gerekmektedir.
a. Belirli Bir Konuya İlişkin Olma
Açık rızanın geçerli olmasının şartlarından biri olan belirli bir konuya ilişkin olma, verilen açık rızanın belirli bir konuya özgülenmiş olmasını ve o konu ile sınırlı olmasını gerektirmektedir. Dolayısıyla “kişisel verilerimin işlenmesini kabul ediyorum” şeklinde verilen bir beyanın açık rıza olarak kabul edilmesi mümkün değildir.
Birden fazla konuya ilişkin açık rıza beyanı verilmesi gerektiğinde, hangi verinin ne amaçla işleneceğinin açıkça ifade edilmesi gerekir.
b. Rızanın Bilgilendirmeye Dayanması
Kişinin özgür bir biçimde açık rıza beyanında bulunabilmesi için, ilgili kişinin neye rıza gösterdiğini bilmesi gerekir. Burada veri sahibi, sadece konu üzerinde değil, vereceği rızanın sonuçları üzerinde de tam bir bilgi sahibi olmalı yani aydınlatılmalıdır. Bilgilendirme, veri işlemeden önce yapılmalıdır. Bilgilendirmede işlenecek verilerin ne amaçla kullanılacağı hususu, veri sahibine anlatılmalı; veri sahibinin anlamayacağı terimlerle okuyamayacağı kadar küçük puntodaki yazılara yer verilmemelidir.
c. Özgür İradeyle Açıklanma
Veri sahibinin rıza beyanı, özgür iradesine dayanmalıdır. Kişi, sunduğu açık rıza beyanının bilincinde ve neye rıza gösterdiğinin farkında olmalıdır.
Veri sahibinin iradesini sakatlayan herhangi bir durumda rıza beyanının verilmesi geçerli değildir ve açık rıza beyanı sakatlanmış olacaktır. İradeyi sakatlayan hallere; cebir, hile ve hata hallerinin yanı sıra tarafların eşit konumda olmadığı, birinin diğerine karşı üstün durumda bulunduğu haller örnek gösterilebilir. Örneğin; işveren-işçi ilişkisinde işçiye rıza göstermeme imkânı etkin bir şekilde sunulmamışsa, işçinin verdiği rıza beyanının özgür iradeye dayanan geçerli bir rıza olduğunu söylemek mümkün olmayacaktır. Benzer şekilde açık rızanın alınması işlemi, bir ürün ya da hizmetin sunulmasının ön koşulu olarak sunulduğu takdirde açık rızanın sakatlanmış olması muhtemeldir.
